BIDELAPURRAK

XVI.- XVII mendeen artean Kataluniako noblezia bi bandotan banatuta zegoen: Nyerro-ak eta Cadell-ak. Dirudienez, lehenengoko kide zirenek  jaunen eskubideak defendatzen zituzten; bigarrenekoek, berriz, baserrikoenak eta hiritarrenak. Bi bandoen arteko tentsioak nabarmenak ziren gizartearen maila guztietan,  (instituzioen barruan nahiz herri xehearen artean) eta bidelapurren artean zabaldu zen.

Baina bidelapurrak ez ziren lapur huts-hutsak. Batzuetan nobleak ziren jendeari ordaintzen ziotenak bere etsaien kontra borrokatzeko; beste batzuetan pobretu zen nobleak berak aukeratzen zuen bizimodu hori. Dena den , sarritan, zaila da esatea zein diren bidelapurren benetako arrazoiak .

Garai hartan bidelapur asko egon ziren Katalunian, baina, agian, Perot Rocaguinarda eta Joan Sala -“Serrallonga” ezizenez- dira ezagunenak. Biak garaikide ziren, nahiz eta beren jatorriak desberdinak izan ziren.

Perot Rocaguinarda

Rocaguinarda Baserria

Perot Rocaguinarda (Oristà, 1582 - Napoli 1635?) Rocaguinarda Baserrian jaio zen. Bere familia aberatsa zen, baina bera oinordekoa ez zenez, Vic-era joan behar izan zuen lanbide bat ikastera. Han Viceko nyerrosen buruaren osteetan sartu zen. Berehala bidelapurren bizimoduari ekin zion,, eta bidelapurraren buru-gorena bihurtu zen 1611 urtera arte. Estratega ona zen, abila, ausarta eta agintzeko dohain bikainak zituena. Garaiko aginpideak eta soldaduak haren beldur ziren; bere etsaiek gorrotatzen zuten; hala ere, herriak asko maite zuen. Erregeorde guztiek jazarri zuten, baina ihes egitea lortu zuen, beti. 1611 urtean, 29 urterekin, erregearen barkamena heldu zitzaion, eta hispaniako tertzioen kapitain gisa Napolira abiatu zen.

La Sala Baserria

Joan Sala "Serrallonga"

Joan Sala i Ferrer (Viladrau 1595 (Osona) – Bartzelona 1634) Viladrauko La Sala Baserrian jaio zen. Bederatzi anai-arreben artean bosgarrena zen, eta guztien artean lau bidelapur ziren. Serrallonga Baserriko alaba nagusiarekin ezkondu zen, eta hortik datorkio Serrallonga goitizena. Hastapenean bere anaiekin eta Viladrauko beste lapur batzuekin lapurreta txikietan hartu zuten parte, baina 1622 urtean salatu zuten, eta atxilotzeko zorian egon zirela bere salataria hil egin zuen. Horren ondorioz legez kanpo bizitzen hasi zen. Herriaren ezaguera handiari esker jazarpen guztietatik hanka egin zuen. Nahiz eta Serrallonga nyerrotarren herriko koadrilan ibili, ezin da esan mandil politikoa izan zenik. Hala ere, sarritan, Nyerroen agintariak beren etsaien kontra borrokatzeko hartaz baliatzen ziren. 1633ko urriaren 31n atxilotu zuten eta Bartzelonara eraman zuten. Han 1634ko urtarrilaren 8an epaiketa krudela eta tortura asko egin ondoren, jende aurrean hil zuten.

Gaztelako literaturaren Urrezko Mendean zehar idazle askok jarri zuten begia garaiko Kataluniako bidelapurretan, eta Rocaguinarda, Serrallonga eta beste bidelapurren buru batzuk mitifikatu egin zituzten. Idazle hauen arabera pertsonai erromantikoak eta zuzenak ziren , horregatik Miguel de Cervantes, Tirso de Molina, Lope de Vega eta beste batzuk bidelapurrez idatzi zuten. Hain zuzen ere Quijote-ren bigarren partean, LXI kapituluan, Rocaguinarda azaltzen da Roque Guinart izenarekin.

Mende batzuk geroago, Kataluniako literatura erromantikoak berreskuratu zituen bidelapurrak  gerrillariak eta heroi aberkoi gisa azalduz, batez ere Serrallonga. Serrallonga ere, olerkarien etorri-iturria izan da, Joan Maragall-ena adibidez; artikulu-idazlearena eta, gaur egun, Els Joglars-en antzerkiko muntaia “Alias Serrallonga” (1974)  eta pantailan “Serrallonga” filma eta telesail laburra (2009).

Filmaren irudia

Antzerki-lanaren iragarkia

Eta bukatzeko abesti bat. "Esquirols" taldeak abesten du kanta hori. Kataluniako musika taldea "Esquirols" (Urtxintxak) 1968 urtean sortu zen Esquirol-en (Osona) eta 1986 urtean desegin zen. Bere abestiak satirikoak eta konprometituak ziren. "Torna. torna Serrallonga" abestia 1980 urtean argitaratu zuen, eta, honetan, Serrallongari eskatzen diote itzultzeko arazo moderno batzuk konpontzeko.